พื้นที่และเวลา

"...กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว เรื่องราวของสัตว์ป่าที่จะต้องเลือกเจ้าป่า เหล่าบรรดาสัตว์ทั้งหลายนั้นต่างก็อวดอ้างว่าตนนั้นมีคุณสมบัติที่ดี พร้อม เหมาะสมในการที่จะเป็นเจ้าป่า..."

นิทานปรำปราเกี่ยวกับการเลือกตำแหน่งหัวหน้า เจ้าป่า หรือเทพสูงสุดนั้นมีมากมาย ลักษณะร่วมอย่างหนึ่งที่สามารถพบได้นั่นคือ การเป็นหัวหน้า ไม่ว่าสิ่งใดในโลกจำเป็นต้องมีหัวหน้าเพื่อดูแล ควบคุม และปกป้องสิ่งเหล่านั้น การเป็นหัวหน้านั้นต้องมีลักษระที่เรียกกันว่า "ผู้นำ" กล่าวคือ การเป็นผู้นำจำเป็นต้องมีบารมี ความสามารถ และต้องเป็นผู้น่าเกรงขาม สิ่งสำคัญอย่างหนึ่งการเป็นหัวหน้า ต้องมี"พื้นที่" ที่แสดงความเป็นหัวหน้าด้วย หัวหน้ามักต้องอยู่บริเวณด้านหน้า หรือ ตรงกลาง ซึ่งเป็นพื้นที่ที่จะมองดูถึงความสง่างามและหัวหน้าสามารถมองทุกคนได้อย่างชัดเจน ความสัมพันธ์ระหว่างพื้นที่และเวลาเกี่ยวกับเรื่องหัวหน้านั้น จะพบว่า เมื่อใดที่ยังดำรงความเป็นหัวหน้านั้นพื้นที่ของด้านหน้า และตรงกลางก็มักจะเป็นของหัวหน้าเสมอ ตัวอย่างที่เห็นได้ง่ายที่สุด คือ เวลารับประทานอาหาร ผู้ที่อยู่หัวโต๊ะมักจะเป็นหัวหน้าครอบครัว ในวรรณกรรมเรื่อง "แม่" ของแม็กซิม (จิตร์ ภูมิศักดิ์ แปล)นั้นเมื่อพ่อของพาเว็ลได้เสียชีวิตลง ตำแหน่งหัวโต๊ะอาหารจึงว่างลง ในขณะที่นางเพลาเกีย แม่ของพาเว็ลมีฐานะเป็นแม่และเมียจำเป็นต้องดำรงความเป็นผู้นำของบ้านไว้นั้น พาเว็ลลูกชายเพียงคนเดียวของนางก็ได้แย่งตำแหน่งหัวโต๊ะ จะเห็นได้ว่า เป็นนัยยะที่แสดงความเป็นผู้นำของบ้านคนใหม่ การที่พาเว็ลยึดพื้นที่หัวโต๊ะอาหารได้นั้นย่อมแสดงความเป็นหัวหน้าครอบครัวคนใหม่ได้ ไม่เพียงแต่เรื่อง "แม่" เท่านั้น ในประวัติศาสตร์ไทยก็มักจะเห็นการแย่งพื้นที่ความเป็นกษัตริย์ได้อย่างชัดเจนในสมัยของอยุธยา เมื่อพระมหากษัตริย์พระองค์เดิมได้สวรรคตก็มักจะเกิดการแย่งราชสมบัติกันเองภายในพระราชวงศ์ และจะถือกันว่าหากใครยึดพระราชบัลลังก์ ณ ท้องพระโรงได้ก่อนจะถือว่าเป็นผู้มีชัยชนะและได้ขึ้นเถลิงราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่

ตามที่ได้กล่าวมาแล้วในข้างต้นนั้น จะเห็นได้ว่าพื้นที่และเวลานั้นมีความสัมพันธ์กันแบบตามปฏิทิน กล่าวคือ เวลาจะดำเนินไปตามเวลาของโลกเมื่อผู้ที่อยู่ในพื้นที่เดิทหมดวาระลง ก็จะมีคนใหม่มาอยู่ในตำแหน่งเดิมนั้น การอ้างสิทธิความชอบธรรมมักจะเป็นเหตุผลที่ใช้อ้างในการล้มล้างผู้ที่อยู่ในพื้นที่เดิม เช่นในสมัยพระนารายณ์มหาราชนั้น เมื่อพระองค์สวรรคตลงตามธรรมเนียมลูกเลี้ยง (พระปีย์)น่าจะได้ขึ้นครองราชย์ แต่ก็ถูกพระเพทราชาทำการปลงพระชนม์ด้วยเหตุผลที่ว่าพระปีย์อยู่ในศาสนาอื่นไม่สามารถจะปกครองอยุธยาได้

แม้พื้นที่และเวลาจะหมุนเปลี่ยนไปตามกาลเวลานั้น พื้นที่มักจะสัมพันธ์กับเวลา หากว่าผู้ที่อยู่ในพื้นที่ไม่ถึงเวลาที่จะอยู่ในพื้นที่นั้นหรือไม่มีความสามารถที่จะอยู่ในพื้นที่นั้นก็ต้องจำยอมต้องย้ายไปอยู่ในพื้นที่ใหม่ เมื่อถึงเวลา บารมีมากพอและมีความสามารถ เราก็จะสามารถไปยืนอยู่ในพื้นที่ใหม่ได้ ดังนั้นจึงไม่น่าแปลกใจว่าทำไมคนหนึ่งสามารถยืนอยู่ในพื้นที่ของหัวหน้า และอีกคนหนึ่งยืนอยู่ในพื้นที่ของผู้ตาม นั้นเป็นเพราะความสัมพันธ์ของพื้นที่และเวลานั่นเอง